Cold case investigations in academia. Over plagiaatscanners. (2011)
Wanneer studenten teksten zonder bronvermelding overnemen van het internet, dan is dat tegenwoordig eenvoudig te ontdekken. De docenten beschikken over speciale computerprogramma’s, zogenaamde plagiaatscanners, waar ze de schriftelijke prestaties van hun studenten ‘doorheen halen’ en die dan precies kunnen aangeven of er passages in de tekst voorkomen die zijn geplagieerd. De straf voor zo’n vergrijp is stevig: de lichtste sanctie is dat de student de hele module moet overdoen, de zwaarste is dat de student uit de opleiding wordt verwijderd.
In maart van dit jaar moest in Duitsland een minister aftreden. Karl-Theodor Maria Nikolaus Johann Jacob Philipp Franz Joseph Sylvester Freiherr von und zu Guttenberg (ik heb deze naam overgeplakt uit Wikipedia), minister van defensie in het kabinet van Angela Merkel, zijn functie opgeven, omdat hij plagiaat had gepleegd in het proefschrift waarop hij in 2007 summa cum laude aan de rechtenfaculteit was gepromoveerd. In april meldden de kranten een nieuw geval. Deze keer ging het om Silvana Koch-Mehrin, de voorzitster van de FDP-fractie in het Europese parlement, wier dissertatie nogal wat overschrijf-passages bleek te bevatten. Op 11 mei trad ze af als fractieleidster, op 15 juni ontnam de universiteit van Heidelberg haar de doctorstitel.
Wat is er in vredesnaam aan de hand dat de ene na de andere prominente Duitse politicus als fraudeur te kijk wordt gezet? Het gaat hier om het speurwerk van een groep zogenaamde plagiaatjagers op het internet, die te vinden zijn op een ‘internetplatform’ met de naam Vroniplag Wiki. Op die site worden nu alweer zes andere dissertaties aan de schandpaal genageld. De onderzoekers schrijven aan de voet van hun openingspagina dat het ze niet te doen is om het belasteren van politici. Ze beweren dat ze promotiecommissies willen ondersteunen in het garanderen van de kwaliteit van in Duitsland verdedigde dissertaties.
Het is een intrigerend verschijnsel: hier wordt tegenmacht ontwikkeld. Docenten kunnen het werk van studenten door een plagiaatscanner halen om te zien of ze frauderen, maar het omgekeerde is even goed mogelijk. Behandelen wij onze pupillen alsof het allemaal potentiële fraudeurs zijn? Dan gaan zij ons ook zo behandelen. Hoe zit het eigenlijk met het proefschrift van de hoogleraar-directeur?
Daarbij doet zich iets bijzonders voor. De stukken die nu worden gecontroleerd kunnen zijn geschreven in een tijd dat de auteur moeilijk kon voorzien dat zijn stukken ooit nog eens zouden worden gedigitaliseerd en op plagiaat gechecked. Wie in 1975 een pagina overschreef uit een obscure Nieuw-Zeelandse dissertatie, in de vaste overtuiging dat niemand daar ooit achter zou komen, die moet zich nu zorgen maken – en terecht. Zoals je twintig jaar na dato een verkrachter kunt aanklagen (of juist de onschuld van een veroordeelde kunt bewijzen) op basis van DNA-onderzoek dat twee decennia geleden nog niet mogelijk was, zo kun je nu ook overschrijvers voor het forum slepen, die veertig jaar geleden in hun engste nachtmerrie nog niet hadden kunnen verzinnen dat ze ooit zouden worden betrapt. Het is de academische variant van wat in Amerikaanse politieseries heet: cold case investigations.
Studenten zijn niet de enige mensen die onder stress en tijdsdruk in de verleiding worden gebracht om gebruik te maken van de cut-and-paste mogelijkheid. Het zal niet lang duren voordat ook in Nederland plagiaatjagers actief zullen worden die de proefschriften van bekende politici en wetenschapsmensen van de afgelopen decennia onder handen gaan nemen.
Voor wie meteen aan de slag wil gaan bied ik deze column graag aan als oefenmateriaal. Eén hint geef ik weg: er is met deze tekst inderdaad iets niet helemaal pluis.
‘Cold case investigations in academia’. In: Sociologie Magazine. Jaargang 19, nummer 3, september 2011. P. 6.
PS: Het antwoord op de slotzin: in dit stukje zat veel zogenaamd ‘zelfplagiaat’. Zie ‘Een tweesnijdend zwaard’. In: Sociologisch Mokum. Jaargang 14 (20210-2011), nummer 5, juni 2011. pp. 42-43. En ook de tweede paragraaf in: ‘Populisme, Internet, Amsterdam’. Drie praatjes op de Check je keuze dag. Roeterseiland, Amsterdam, 17 juni 2011. Ook ‘zelfplagiaat’ wordt gemakkelijk gevonden met een plagiaat-zoekmachine. Op dit moment (april 2014) is er overigens een interessante discussie op gang gekomen over de vraag of het zogenaamde ‘zelfplagiaat’ wel als frauduleus moet worden beschouwd, aangezien de wetgever geen strafbepaling kent betreffende ‘stelen van jezelf’.