Als voorzitter van de examencommissie sociologie moet ik toezien op de kwaliteit van het Bachelordiploma en het Masterdiploma sociologie De leerdoelen en de eindtermen van de opleiding moeten volledig gerealiseerd zijn als de student de felbegeerde ‘bul’ in ontvangst neemt. Daartoe moeten de verschillende modules op een juiste en duidelijke wijze zijn opgebouwd en moet de leerstof correct zijn getoetst in tentamens, scripties en andere min of meer gestandaardiseerde studieprestaties.

Zo’n bul is, afgezien van andere dingen, ook een papier dat geld waard is; het is immers een document waarmee men een goedbetaalde baan kan verwerven. Zo was er in de jaren tachtig een Journaal-verslaggever die minister werd en van wie al snel bleek dat hij zich had voorgedaan als de eigenaar van een academisch diploma dat hij helemaal niet bezat. Dat betekende het einde van een zeer kortstondig ministerschap.

Omdat academische diploma’s een substantieel geldbedrag representeren staan ze ook in de belangstelling van criminelen. Een van de manieren om een UvA-bul in de sociologie te bemachtigen zonder aan alle eisen te hebben voldaan is het plegen van fraude. Er is soort koude oorlog gaande tussen studenten die steeds slimmer fraude plegen en examencommissies die nog slimmer die fraude weten te achterhalen, waarna de studenten nog slimmer frauderen. In dit opzicht gaan examencommissies meer en meer lijken op politiediensten of op spionage-bureaus. Het nieuwste digitale wapen in de strijd tegen plagiaat heeft een naam die niet zou misstaan in een James Bond film: Urkund. Het is een ontwikkeling met de dynamiek van een bewapeningswedloop.

Maar er zijn ook andere manieren om oneerlijk aan een bul te komen. Ik ontvang elke dag ongeveer vijftig spam-mails. De meesten worden automatisch weggefilterd, maar desondanks kan ik ze nog even bekijken in het mapje met deleted mail. Het is vaak vermakelijke post die vooral betrekking heeft op sexuele treurigheid. Zo tref ik regelmatig mail aan die mij er dringend op wijst dat ik wel nooit een leuke man zal vinden als ik mijn borsten niet laat vergroten. Tussen dat soort mailtjes zitten ook berichten waarin me wordt uitgelegd dat ik voor het luttele bedrag van een paar duizend euro’s een bul in iedere gewenste wetenschap kan verwerven. Onlangs kwam er op mijn computer in het Spinhuis zelfs een pop-up reclame dwars door mijn word-document heen breken om me te vertellen dat er nu master bullen te koop zijn waar je echt, gegarandeerd, nooit een boek voor hoeft in te kijken. Stort Uw geld op deze rekening, die beheerd wordt door twee goudeerlijke zakenlieden in een West-Afrikaans land en binnen een week ontvangt U een master-diploma dat in niets van een echt universitair diploma te onderscheiden is. Dat ik als voorzitter van de examencommissie sociologie zulke mails ontvang pleit niet voor het mikvermogen van de spammers. Maar is het waar dat zulke namaak diploma’s niet te onderscheiden zijn van echte?

Welke bullen deugen en welke bullen zijn fake? Inmiddels heb ik er een beetje kijk op gekregen. Een serieuze universitaire bul van Nederlandse, Franse, Engelse of Amerikaanse makelij is over het algemeen kort en krachtig: ‘De examencommissie sociologie van de Universiteit van Amsterdam verklaart dat Jacoba Johanna Cornelia de Vries, geboren op 20 oktober 1980 in Heemstede, het doctoraalexamen sociologie met goed gevolg heeft afgelegd.’ Dat is alles. Geen handgeschept papier, geen watermerken, lakzegels of calligrafische hoogstandjes, geen ronkende copywriters-teksten. Academische documenten onderscheiden zich van oudsher door voorname eenvoud.  Nee, dan de namaakbullen die de niet bestaande Universiteit van Molvanië uitreikt aan eenieder die bereid is om 20.000 Euro te storten op een schimmige internetrekening in deze voormalige Sovjet republiek, waar de plaatselijke mafia de dienst uitmaakt. Dat zijn nog eens documenten! Niet alleen ontvang je een prachtige bul in een grote zwarte tas, maar daarnaast krijg je een dik pak papier, het zogenaamde diploma supplement. Dat mag er wezen! Ik kan het niet laten om een paar regels uit appendix 1 te citeren:

The ‘Universitate dobro Molvania’ (UdM) (…) is now one of the largest comprehensive universities in Europe: is has 23,000 students, 5,000 staff members, a budget of 460 million euros, and seven major faculties teaching Economics, Dentistry [Dentistry? In Molvania? BvH], Humanities, Law, Medical Sciences, Sciences, and Social Sciences (figures apply to 2005) Each faculty is headed by a dean. The teaching and research take place in separate institutes. [Dat is ontroerend. In Molvania denken ze daarmee indruk te maken, zich kennelijk niet bewust van het feit dat in de rest van de wereld universiteiten onderwijs en onderzoek juist integreren, BvH] Each faculty also has a central office that is responsible for the management of the faculty. [De schrijvers zaten in de schoolbanken toen Molvania nog een Sovjet Republiek was and it shows, BvH] The UdM is one of the leading research universities in Europe with many doctorates each year. (…) Life in Molvania is multicultural and intellectually stimulating. Those studying or working at the UdM face a double challenge, namely dealing with the intellectual contents of a comprehensive academic curriculum and Molvania’s exciting urban environment. (…) The UdM has a reputation to uphold in academic research. [Deze zin is voor een Nederlander begrijpelijker dan voor een Engelssprekende lezer: de UdM heeft een reputatie hoog te houden.] Internationally recognized, top-quality fundamental research is conducted at the UdM in many fields.’

En dat is dan alleen nog maar appendix 1. De tweede appendix is wel zes keer zo lang! Een bul met zulke appendices diskwalificeert zichzelf. Degenen die denken dat ze met zulke teksten indruk maken, beseffen kennelijk niet dat iemand met een klein beetje academische gevoeligheid een bul waar zo’n appendix aan hangt nog niet eens in ontvangst zou willen nemen als hij er geld bij toe kreeg!

Vervang in het bovenstaande citaat UdM door UvA, vervang Molvania door Amsterdam en je ziet de tekst die met ingang van het komend jaar als supplement zal worden toegevoegd aan alle Bachelor- en Master-diploma’s die aan de UvA zullen worden uitgereikt. Als voorzitter van de examencommissie sociologie kan ik daar niets tegen ondernemen; ik heb er niets over te vertellen. Nou ja, ik kan er een stukje over schrijven in Sociologisch Mokum en hopen dat iemand die hier wel iets over te zeggen heeft dat stukje leest, ervan schrikt en iets onderneemt. Je weet maar nooit.

‘Het verschil tussen een echte bul en namaak’. In: Sociologisch Mokum, nummer 9. juli 2005. pp. 41-42.