Bewegende beelden in het onderwijs. Van de onderwijsfilm tot PowerPoint beelden (2009)
Die lichte celluloidgeur in het filmlokaal van de Rijksleerschool in Haarlem omstreeks 1958, die is nog beschikbaar in mijn persoonlijk geur-archief. Eens in de drie weken ging de zesde klas naar die ruimte om er een film te bekijken, die was uitgebracht door de Stichting De Nederlandse Onderwijs Film. Eerst verschenen de letters N, O, F en dan begon de film. Bergbeklimmers in de Alpen. Dat ik me juist die titel herinner komt doordat de onderwijzer de film na gebruik moest terugspoelen en hij deed dat met behoud van beeld. Onvergetelijk hoe die bergbeklimmers achteruitlopend de Alp weer af holden. Gedurende de hele film zaten we ons te verkneukelen op die laatste vijf minuten.
Zo begon in mijn leven de ondersteuning van het onderwijs door bewegende beelden. De NOF was overigens opgericht in 1941 en wel door de Duitse bezetter. In het gebruik van de Heerlijke Nieuwe Media liepen ze voorop, die nationaal socialisten.
Daarna kwam de schooltelevisie en in de jaren zestig zorgde vooral de Britse Open Universiteit ervoor dat ook in het hoger onderwijs steeds meer bewegende beelden de collegezaal binnen kwamen. De eerste sociologische onderwijsfilm die ik zag, omsteeks 1972, was van de Open Universiteit en toonde een saai interview met een langharige slungel op een barkruk: Howard Becker. Later, in het midden van de jaren zeventig, zeulde ik een loodzware Sony videorecorder met spoelenbanden naar de collegezaal om de film ‘Vastberaden, maar soepel en met mate’ van Hofland, Keller en Verhagen voor de eerstejaars-studenten te vertonen.
Inmiddels wordt in het onderwijs op alle niveau’s en dus ook in het sociologie-onderwijs aan de universiteiten druk gebruik gemaakt van bewegende beelden, soms ingebed in een powerpoint-presentatie, soms ook los daarvan geprojecteerd. In een college over Norbert Elias zien de studenten nu hoe de oude heer zijn baantjes trekt in het zwembad, in een les over Pierre Bourdieu zijn ze er getuige van hoe de beroemde Fransman op straat wordt lastiggevallen door een hysterische fan (‘Uw werk heeft mijn leven veranderd’).
Maar nu begint het pas serieus te worden. Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum bezit 700.000 uur radio, televisie, film en muziek. Zie daarvoor: www.beeldengeluid.nl Via de aan Beeld en Geluid gelieerde site Academia (www.academia.nl) is het mogelijk om fragmenten uit het audiovisuele archief van Beeld en Geluid te bestellen en om daar dan met een zogenaamde virtuele snijmachine precies dat ene stukje dat men in de collegezaal wil tonen uit los te maken en in te bedden in de eigen presentatie. Academia biedt – en ik citeer – ‘duizenden uren streaming content voor het hoger onderwijs in Nederland’. Degenen die werkzaam zijn bij een instelling voor hoger onderwijs in Nederland die klant is van Surfnet (en dat zijn de meeste Nederlandse universiteiten en hogescholen) kan gebruik maken van deze nieuwe mogelijkheden. Eindelijk kun je ze nu aan je studenten laten zien: dat stukje uit het Journaal over het medicijn van professor Buck tegen AIDS, dat fragment uit Netwerk over methadonverstrekking, die aflevering van Zembla over de doodstraf in de Verenigde Staten, die assertieve scholieren uit een onvergetelijke documentaire over het Barlaeus-gymnasium, die opportunistische meneer uit In Europa die eerst de Berlijnse muur had ontworpen en later zelf ook weer op de afbraak van de muur had toegezien, die zwarte dames en heren uit Andere Tijden die in de jaren vijftig op de Brusselse Expo werden tentoongesteld als waren het exotische dieren…. En natuurlijk al die juichende televisieprogramma’s over het gebruik van de Heerlijke Nieuwe Media in het onderwijs.
‘Bewegende beelden in het onderwijs.’ In: Sociologie Magazine. Jaargang 17, nr. 3, september 2009. p. 9
