Boeken. Over het VPRO-programma van Wim Brands. (2009)
Sociologie en televisie: ze lijken elkaar meer en meer te vinden. De reeks In Europa van Roel van Broekhoven, naar het boek van Geert Mak, is daar een voorbeeld van. Historici mogen er uit professionele betrokkenheid of uit kinnesinne het een en ander op aan te merken hebben, maar een aflevering als die over het bombardement op Dresden bood prachtig materiaal voor de socioloog. Ik kan me niet herinneren ooit een programma te hebben gezien waarin de felle discussies tussen de redacteuren van de uitzending waarnaar je zat te kijken zo openharig werden getoond – een uniek stukje meta-televisie.
En dan is er Andere tijden: week in week uit programma’s die je in de collegezaal zou willen laten zien. De aflevering over de Parijs, mei ’68 heb ik inderdaad aan studenten in de sociologie en de antropologie getoond, niet in de collegezaal, maar wel als onderdeel van een lezingenreeks in de koffiekamer.
Maar het programma dat beoefenaars van de sociale wetenschappen het meeste te bieden heeft, is tevens het onbekendst. Het wordt uitgezonden op een onmogelijk tijdstip, het ziet er uit als een per ongeluk op TV verdwaald radio-programma, maar het is heel informatief en dikwijls gaat het over een sociologische publicatie.
Elke zondagmorgen om half twaalf is er op Nederland één een aflevering van het programma Boeken. De naam is prettig eenvoudig, maar ook misleidend. Bij een programma dat zo heet vermoed je dat het zal gaan over recent verschenen romans of dichtbundels, maar die komen zelden aan bod. Meestal kiest de redactie voor een boek uit de hoek van de mensenwetenschappen.
Het format is verbluffend simpel: aan de ene kant van de tafel zit een meneer die het boek waar het deze week over gaat onlangs heeft gelezen. Zijn naam is Wim Brands. Aan de andere kant van de tafel zit de schrijfster of de schrijver van dat boek. Brands stelt nooit lastige vragen, hij lijkt er vooral op uit te zijn de schrijver in staat te stellen om reclame te maken voor zijn werk. Soms is dat lastig. Zo interviewde Wim Brands professor Pim van Lommel, die een boek schreef over de mogelijkheid van bewustzijn na de dood. Brands vond het prachtig. Een poosje later interviewde hij Herman de Regt en Hans Dooremalen, die in hun boek Wat een onzin uitleggen waarom Van Lommel een kletsmajoor is. Brands vond het prachtig. Maar het gevolg van zijn aanpak is wel dat al die auteurs heel meeslepend over hun werk vertellen.
Iemand voor wie zo’n opzet heel goed uitpakt is bij voorbeeld de socioloog Dick Pels. Die is niet op zijn best wanneer hij zijn genuanceerde denkbeelden wordt geacht te resumeren in een paar gemakkelijk citeerbare soundbites, maar in een gesprekje van zo’n 25 minuten is hij in staat om een subtiele sociologische visie op actuele kwesties helder onder woorden te brengen.
Wie niet graag op zondagmorgen om half twaalf het televisie-toestel aanzet, zou eens op een doordeweekse avond moeten kijken naar een paar afleveringen van dit programma op ‘Uitzending gemist’: http://www.nederland2.nl/uitzendinggemist/programma/boeken-op-tv/2642 Dit zijn bij voorbeeld enkele afleveringen die voor sociologen de moeite waard zijn: Egbert Tellegen, Dick Pels, Jolande Withuis, Samira Bendadi, Laura Starink, Linda Polman, Eveline Crone, Wim Willems, Martine Delfos, Joop van der Horst, en bovenal een zeer verontrustend gesprek met de uit Irak gevluchte dichter en romanschrijver Rodaan Al Galidi. Schitterend was ook het gesprek met Judith Koelemeijer over Anna Boom. De leukste aflevering van het jaar had weinig met sociologie te maken: Piet Calis vertelde op 11 mei 2008 zo aanstekelijk over leven en werken van Vondel, dat ik voor het eerst in veertig jaar een bestoft deeltje met zijn gedichten uit de boekenkast pakte.
‘Boeken’. In: Sociologie Magazine. jaargang 17, nummer 1. maart 2009. p. 7